Kto po kim dziedziczy, gdy brak testamentu?

Temat dziedziczenia, choć niewątpliwie nie należy do przyjemnych, to niestety prędzej czy później dotyczy każdego. Oczywiście, przeważnie nie zastanawiamy się nad tym, kto po kim dziedziczy i w jakiej wysokości, dopóki sami nie staniemy się spadkobiercami (powołanymi do spadku), lub do czasu, aż zaczniemy myśleć, co się stanie z naszym majątkiem po śmierci.

Powołanie do spadku może wynikać  z ustawy albo z testamentu. Aktualnie chcielibyśmy przedstawić opcję dziedziczenia ustawowego.

Co się zatem dzieje w sytuacji śmierci kogoś, kto nie zostawił testamentu? Wówczas po zmarłym (dalej: spadkodawcy) w pierwszej kolejności dziedziczyć będą jego dzieci i jego małżonek. Dziedziczą oni  w częściach równych (np. po śmierci męża pozostała żona i dwoje dzieci – każde z nich (żona i dwoje dzieci),  dziedziczy po 1/3 spadku). Pamiętać należy, że część przypadająca małżonkowi nie może być w takiej sytuacji mniejsza niż 1/4 całości spadku (np. po śmierci męża pozostała żona i czworo dzieci – dziedziczą oni w następujący sposób: żona: 1/4 spadku, a dzieci wspólnie pozostałe ¾ (tj. każde z dzieci po 3/16).

Kiedy dziedziczą wnuki?

Zdarza się również i tak, że dziecko umiera szybciej niż rodzice. To, jak wówczas wygląda dziedziczenie, można zobrazować na przykładzie:

Rodzina składała się z trzech członków – ojca Jana, matki Marii i syna Pawła. Paweł dorósł, założył własną rodzinę i doczekał się dwóch córek (wnuczek Jana i Marii). Następnie Paweł zmarł prędzej niż jego rodzice Jan i Maria. W krótkim czasie po śmierci Pawła, zmarł również jego ojciec Jan. Kto dziedziczy po Janie? Po Janie dziedziczy jego żona Maria i dwie wnuczki (córki Pawła) – żona: 1/2 spadku, wnuczki pozostałą ½ spadku (tj. każda wnuczka po ¼).

Co w sytuacji, jeżeli spadkodawca miał żonę, ale nie miał dzieci?

W takim przypadku po spadkodawcy dziedziczy jego żona i jego rodzice, żona połowę spadku (1/2), każde z rodziców po 1/4.

A jeśli spadkodawca nie miał ani żony, ani dzieci?

Wówczas cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.

Kiedy dziedziczy rodzeństwo?

Odpowiedź na to pytanie również warto przedstawić na przykładzie:

Rodzina składała się z czterech członków  – ojca Jana, matki Marii, syna Pawła i córki Anny. Paweł nigdy nie ożenił się i nie miał dzieci, a następnie zmarł. Na krótko przed śmiercią Pawła zmarł jego ojciec Jan. Kto dziedziczy po Pawle? Gdyby ojciec Pawła, Jan, żył – to po Pawle dziedziczyliby ojciec Jan i matka Maria. Skoro jednak ojciec Pawła zmarł wcześniej, udział spadkowy, który by przypadał temu rodzicowi, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. W konsekwencji, po Pawle dziedziczy jego matka Maria i jego siostra, Anna, każda po jednej drugiej. Gdyby natomiast Paweł miał jeszcze jedną siostrę – to dziedziczenie po nim wyglądałoby następująco: matka – 1/2 spadku oraz dwie siostry – po 1/4 spadku.

Czy jest możliwe, aby dziedziczyli dziadkowie?

Tak. Następuje to w sytuacji, gdy spadkodawca nie ma dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa, brak również zstępnych (tzn. potomków) rodzeństwa. Wówczas cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy (o ile dziadkowie żyją). Dziedziczą oni wówczas w częściach równych.

Z oczywistych względów omawiany temat jest przedstawiony w wersji mocno uproszczonej i wybiórczej, każdy przypadek wymaga bowiem odrębnej, wnikliwej analizy. W szczególności, należy mieć na względzie fakt, że po śmierci kolejnych członków rodziny w ich miejsce mogą wstępować następni. Stąd też zdarzają się i takie sytuacje, gdy ktoś dowiaduje się nagle, że dziedziczy po swoim bardzo dalekim krewnym. Wówczas, miło by było, gdyby ten daleki krewny pozostawił po sobie majątek, a nie wyłącznie długi, które – o czym warto pamiętać – również podlegają dziedziczeniu.

Adw. Julia Kęs

Przepisy:
- Ustawa Kodeks Cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) - art. 931 – 934

Stan prawny na dzień: 28.02.2018 r.