Kiedy świadek w sprawie cywilnej może odmówić składania zeznań?

Często przeprowadzanym dowodem, mającym istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jest dowód z przesłuchania świadka. Czy zawsze jednak osoba wezwana na świadka musi zeznawać?

Regułą jest, że nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka. Od powyższej zasady są jednak wyjątki. Odmówić składania zeznań w sprawie mogą: małżonek strony, rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, dzieci, wnuki, prawnuki, rodzeństwo (także przyrodnie), krewni małżonka, jak również osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia. Prawo odmowy zeznań trwa nadal po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia.

Co więcej, świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej (chodzi m.in. o takie zawody jak adwokat, radca prawny, doradca podatkowy, notariusz, lekarz). Duchowny również może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi.

Jeżeli zatem nie należymy do żadnej z wymienionych wyżej grup, to mamy obowiązek składania zeznań. Za nieuzasadnioną odmowę zeznań lub za odmowę złożenia przyrzeczenia sąd, po wysłuchaniu obecnych stron co do zasadności odmowy, skaże świadka na grzywnę (w kwocie do trzech tysięcy złotych). Niezależnie od powyższej grzywny sąd może nakazać aresztowanie świadka na czas nieprzekraczający tygodnia. Na postanowienie w sprawie grzywny i aresztu świadkowi przysługuje zażalenie.

Reasumując, niezależnie od tego, czy należymy do kręgu osób, mających prawo odmowy zeznań – na wezwanie sądu zawsze trzeba się stawić. Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo sąd skaże świadka na grzywnę (w kwocie do trzech tysięcy złotych). Ponadto, po pierwszej nieusprawiedliwionej nieobecności świadka, sąd wezwie świadka powtórnie, a w razie ponownego niestawiennictwa skaże świadka na ponowną grzywnę (a zatem ponownie do trzech tysięcy złotych), a może nawet zarządzić jego przymusowe sprowadzenie. Na postanowienie w przedmiocie grzywny, a także przymusowego sprowadzenia świadkowi przysługuje zażalenie.

Dlatego też, jeżeli we wskazanym terminie nie możemy udać się do sądu, to należy jeszcze przed rozprawą skierować do sądu pismo z wyjaśnieniem przyczyny nieobecności (jeżeli np. nieobecność spowodowana jest wyjazdem na długo oczekiwany urlop, do pisma można załączyć kserokopię biletu podróżnego albo rezerwacji). Warto także zaznaczyć w tym piśmie, w jakim terminie stawiennictwo na rozprawie będzie już możliwe.

Jednocześnie osoby wezwane na świadka powinny pamiętać o swoim prawie do żądania zwrotu koniecznych wydatków, związanych z ich stawiennictwem do sądu, a ponadto o prawie do żądania wynagrodzenia za utratę zarobku.

Adwokat Julia Kęs

Podstawa prawna:
– ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296 z późn. zm.): art. 163§1, 261, 274§1, 276, 277
Literatura:
– Zieliński A. [red.], Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz, art. 261, 9 wyd., str. 520-522

Stan prawny na dzień: 10.08.2018 r.