Podział majątku wspólnego a wspólny kredyt hipoteczny

W orzecznictwie ugruntował się pogląd, że w sprawach o podział majątku wspólnego małżonków po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej przedmiotem podziału są tylko aktywa (np. prawo współwłasności, użytkowanie wieczyste, wierzytelności). Podział nie obejmuje natomiast długów, co oznacza, że sąd – w zasadzie – nie ustala ich istnienia i wysokości, ani nie orzeka o ich spłacie. Obciążenie hipoteczne nieruchomości z tytułu kredytu jest właśnie przykładem długu.

Przyjęto, że długów zaciągniętych przez oboje małżonków nie można rozliczać, gdyż mimo podziału majątku wspólnego dług nadal się utrzymuje, a przerzucenie długu tylko na jednego z małżonków godziłoby w prawa wierzycieli.

Czy w takim razie kredyt hipoteczny, obciążający nieruchomość, wpływa na wartość nieruchomości przy jej „podziale”?

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 marca 2019 r. (sygn. akt III CZP 21/18): „W sprawie o podział majątku wspólnego małżonków, obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy, sąd – przydzielając tę nieruchomość na własność jednego z małżonków – ustala jej wartość, jeżeli nie przemawiają przeciwko temu ważne względy, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego”.

W praktyce często zdarza się tak, że w ramach podziału majątku wspólnego nieruchomość (dom/mieszkanie) przyznawana jest na wyłączną własność jednego z byłych małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego.

Oznacza to, że pomimo podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej, byli małżonkowie nadal pozostają dłużnikami osobistymi banku, odpowiedzialnymi solidarnie za spłatę zobowiązania kredytowego zabezpieczonego hipoteką. W umowach kredytu jest z kolei wskazane, że w przypadku niewywiązywania się przez kredytobiorców ze spłaty kredytu, bank może wypowiedzieć umowę kredytu. W tym przypadku, niewątpliwie, były małżonek, który otrzymał na własność nieruchomość, jest żywo zainteresowany spłacaniem kredytu. Gorzej z drugim małżonkiem, który może nie czuć potrzeby spłaty zadłużenia wobec banku – w nieruchomości i tak przecież nie mieszka i nie jest ona jego własnością, a ewentualne wypowiedzenie umowy kredytu będzie faktycznie godzić w małżonka, który jest właścicielem nieruchomości – ostatecznie to przecież ta nieruchomość może być licytowana w związku z obowiązkiem spłaty kredytu.

Tym samym, ten z byłych małżonków, który otrzymał na własność w ramach podziału majątku wspólnego nieruchomość obciążoną hipoteką nie dość, że ma obowiązek spłaty byłego małżonka (skoro w ślad za ww. uchwałą Sądu Najwyższego, wartość obciążenia hipotecznego nie jest uwzględniana przy ustalaniu wartości nieruchomości), to jeszcze ma obowiązek spłaty kredytu zaciągniętego na poczet zakupu tej nieruchomości (i może się okazać, że będzie go spłacał sam). Pamiętać wówczas należy, że były małżonek, który sam spłaca wspólny kredyt, może dochodzić od drugiego zwrotu kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką (uchwała SN z dnia 27 lutego 2019 r., sygn. akt III CZP 30/18).

Oczywiście, warto zaznaczyć, że mogą wystąpić sytuacje nietypowe, natury podmiotowej – np. szczególna sytuacja osobista lub majątkowa byłych małżonków – albo przedmiotowej – np. proporcje wartości obciążenia i wartości nieruchomości. Wtedy uwzględnienie obciążenia hipotecznego (przez odliczenie nominalnej wartości hipoteki albo w inny sposób) nie jest wyłączone.

Adw. Julia Kęs

Podstawa prawna:
– uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2019 r., sygn. akt III CZP 30/18,
– uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 marca 2019 r., sygn. akt III CZP 21/18.

Stan prawny na dzień: 08.11.2020 r.