Niewywiązanie się z umowy jako oszustwo

Sytuacja, w której kontrahent, pomimo zawartej umowy, nie wywiązuje się z niej, nie jest zjawiskiem niecodziennym. Często druga strona takiej umowy (zamawiający, zlecający, sprzedający itd.) czuje się wówczas oszukana. Czy faktycznie mamy wtedy do czynienia z oszustwem w rozumieniu art. 286 § 1 kodeksu karnego?

Stosunki gospodarcze znają wiele przypadków, gdy kontrahent pomimo zamówienia i odbioru towaru nie dokonuje za niego zapłaty. Podobnie, w toku procesu budowlanego również występują sytuacje, w których inwestor zleca do wykonania prace budowlane, a następnie – pomimo ich wykonania przez wykonawcę – nie płaci za nie (lub odwrotnie – wykonawca przyjmuje zlecenie wykonania prac, pobiera za nie wynagrodzenie i jednocześnie nie przystępuje nawet do ich wykonania).

Zgodnie z art. 286 § 1 k.k. – kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Istnieje bogate orzecznictwo sądowe przedstawiające, które zachowania można uznać za oszustwo, a które tym przestępstwem nie są. W znacznym uproszczeniu, niezbędne jest m.in. ustalenie, że sprawca przestępstwa oszustwa już w chwili zawierania umowy miał zamiar niewywiązania się z niej, doprowadzając w ten sposób pokrzywdzonego do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Ponadto, przyjmuje się, że dobre obyczaje kupieckie nakazują kontrahentom nieukrywanie rzeczywistego standingu firmy, o ile nie jest ona w stanie wywiązać się z zaciąganego zobowiązania na warunkach w nim określonych.

W orzecznictwie dostrzeżono także, iż późniejsze niewywiązanie się ze zobowiązania cywilnoprawnego, nawet świadome i celowe, o ile nie należy do zespołu okoliczności poszlakowych wskazujących na pierwotny zamiar oszukańczy sprawcy, nie może dawać podstawy do przypisania odpowiedzialności karnej za oszustwo.

Nie zawsze niewywiązanie się z umowy może być zatem uznane za przestępstwo – każda sytuacja wymaga indywidualnej oceny, czy mamy do czynienia z możliwością popełnienia przestępstwa.

O tym, jakie znaczenie ma wyrok karny skazujący nierzetelnego kontrahenta pisaliśmy już tutaj:

Moc wyroku karnego w sprawie cywilnej

Niestety, często jedyną motywacją do wywiązania się przez sprawcę z zapłaty wynikającej z niewykonanej umowy jest właśnie wyrok karny, w którym jednym z warunków zawieszenia wykonania kary, będzie np. wywiązanie się przez oskarżonego z obowiązku naprawienia szkody wobec pokrzywdzonego. Wówczas, w razie niewykonania przedmiotowego obowiązku, można żądać zarządzenia wykonania kary – co jest dość istotnym bodźcem do zapłaty.

adw. Mirosław Kęs

Podstawa prawna:
– art. 286 k.k.,
– Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2013 r., sygn. akt IV KK 322/13,
– Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 listopada 2015 r., sygn. akt II AKa 192/15,
– Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach II Wydział Karny z dnia 27 grudnia 2018 r., sygn. akt II AKa 370/18.

Stan prawny na dzień 03.01.2021 r.