Czy fałszywe oskarżenie lub zawiadomienie o przestępstwie niepopełnionym jest karalne?

Wzrost świadomości prawnej w społeczeństwie wiąże się, niestety, także z pewnymi nadużyciami. Do organów ścigania coraz więcej składanych jest zawiadomień o rzekomo popełnionych przestępstwach, które okazują się być nieprawdziwe. Nierzadko stoją za tym powody błahe lub zwykła złośliwość. Czy fałszywe oskarżenie lub zawiadomienie o przestępstwie niepopełnionym jest karalne?

Zgodnie z art. 238 k.k. – kto zawiadamia o przestępstwie, lub o przestępstwie skarbowym organ powołany do ścigania wiedząc, że przestępstwa nie popełniono, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Zachowanie sprawcy polega na złożeniu zawiadomienia o niepopełnionym przestępstwie. Obojętny jest motyw działania sprawcy. Przestępstwo to zostaje dokonane z chwilą dojścia zawiadomienia do wiadomości organu powołanego do ścigania przestępstw. Jest to  także przestępstwo formalne, tzn. do jego dokonania nie jest wymagany żaden skutek, w szczególności w postaci podjęcia przez organy ścigania jakichkolwiek czynności urzędowych.

Zawiadamiający o rzekomo popełnionym przestępstwie, nie wskazuje przy tym osoby, która miała je popełnić. Informuje więc o zdarzeniu, którego w ogóle nie było lub przedstawia zdarzenie prawdziwe jako przestępstwo cięższe przez podanie nieprawdziwych okoliczności.

Nie mamy zatem w powyższej sytuacji do czynienia z naruszeniem dóbr określonej osoby, bowiem zawiadamiający o przestępstwie nie wskazuje osoby sprawcy. Gdyby jednak zawiadamiający przedstawił organom ścigania osobę sprawcy, to czyn taki wyczerpywałby znamiona innego przestępstwa – tzw. fałszywego oskarżenia z art. 234 k.k.

Zgodnie z art. 234 k.k. – kto, przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne, fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie tych czynów zabronionych lub przewinienia dyscyplinarnego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Mamy zatem dwa różne przestępstwa – jeżeli zawiadamiający nie wskazał sprawcy rzekomego przestępstwa, to może on odpowiadać za popełnienie czynu z art. 238 k.k. Natomiast, w sytuacji gdy w treści zawiadomienia zostanie fałszywie oskarżona dana osoba, to możemy mieć do czynienia z popełnieniem czynu z art. 234 k.k.

Fałszywe oskarżenie może także zniesławiać. Nie ulega wątpliwości, że wypowiedzi zniesławiające w formie fałszywego oskarżenia mogą pojawiać się również w zawiadomieniach, zgłoszeniach składanych przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwa. Zgodnie z treścią art. 212 § 1 k.k. odpowiada za zniesławienie ten, kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w oczach opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.

Ponadto, fałszywe oskarżenie może także godzić w dobra osobiste osoby pokrzywdzonej – fałszywie oskarżonej (m.in. w dobre imię), co może uzasadniać jej roszczenia cywilnoprawne (np. o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę).

Reasumując, przed złożeniem zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa, w razie wątpliwości, warto skonsultować jego treść z prawnikiem (choćby m.in. celem ustalenia właściwego materiału dowodowego). Oczywiście, jako kancelaria, jesteśmy w tym zakresie do Państwa dyspozycji.

Adw. Mirosław Kęs

Podstawa prawna:
– art. 234 k.k.,
– art. 238 k.k.,
– komentarz do art. 234 k.k. i art. 238 k.k. – Kodeks karny. Komentarz, red. prof. dr hab. Ryszard Stefański, rok: 2021, wydanie: 26,
– wyrok Sądu Najwyższego z 24.2.1999 r., sygn. akt V KKN 362/97, Prok. i Pr. 1999, Nr 7–8, poz. 6,
– Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z 14.09.2004 r., sygn. akt IV KK 129/04,
– Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z 27.03.2018 r., sygn. akt III KK 356/17.

Stan prawny na: 27.06.2021 r.